Trên cao nguyên Mộc Châu (Tỉnh Sơn La), ngoài đặc sản bò sữa còn có phiên chợ tình nguyên sơ với những câu chuyện ly kỳ và cảm động. Những chàng trai cô gái người Mông vượt đèo, lội suối hàng trăm km để mong một đêm tâm tình.

Những ngày đầu tháng 9, thị trấn cao nguyên Mộc Châu (huyện Mộc Châu, Sơn La, cách thủ đô Hà Nội 200 km về hướng Tây) rực rỡ sắc màu và trở thành “vườn địa đàng” của thanh niên người Mông đang yêu hay muốn tìm người yêu. Họ đến từ 14 tỉnh miền núi phía Bắc, trải dài cho đến tận Nghệ An, để hò hẹn, giao duyên và tìm “ý trung nhân”.  

Người Mông trước đây thường sống du canh du cư trên những ngọn núi cao, địa bàn cư trú trải rộng nhiều tỉnh miền núi phía Bắc và Bắc Trường Sơn. Sống phiêu du là vậy nhưng từ hàng trăm năm qua, phiên chợ tình vào dịp đầu tháng 9 vẫn không thay đổi. Đến hẹn lại lên, chợ tình lại họp như một thông lệ.

Vài tháng trước khi diễn ra chợ tình, các cô gái tuổi 15-17 đã chuẩn bị những bộ váy xòe đẹp nhất. Các chàng trai thì luyện những điệu khèn hay nhất để thể hiện tình yêu trong hai đêm họp chợ tình. Bây giờ trai Mông biết chơi khèn đã ít đi nhiều nhưng tất cả đều phải thể hiện được một tài lẻ gì đó trước khi nghĩ đến chuyện chiếm được trái tim của cô gái Mông.

Nếu như chợ tình Khau Vai (Hà Giang) và chợ tình Sapa (Lào Cai) đã trở nên quen thuộc thì chợ tình Mộc Châu vẫn còn khá nguyên sơ. Chị Oanh, một người dân đã sống hơn 30 năm ở khu vực trung tâm của chợ tình Mộc Châu, kể: “Từ bé, tôi đã thấy người Mông họp chợ tình ở đây. Khi tôi lớn lên vẫn thấy khu chợ tình nguyên như vậy. Mỗi dịp chợ tình họp, tôi lại thấy rộn ràng. Dù không phải là người Mông nhưng tôi cũng xúng xính váy xòe hoa để đi dạo quanh chợ”.

Xuống núi bắt vợ, lên non tìm tình

Có đến hàng vạn người Mông đổ về Mộc Châu trong 3 ngày 2 đêm diễn ra chợ tình. Người Mông là dân tộc nổi tiếng với tập quán bắt vợ, phong tục cổ xưa đã được nhà văn Tô Hoài kể trong tác phẩm Vợ chồng A Phủ.

Theo cụ Sùng Luông, người đàn ông Mông đã bước qua tuổi 70, thời Pháp thuộc diễn ra nhiều cảnh bắt vợ ở chợ tình. Nhưng bắt vợ cũng có hai dạng, một dạng là có sự thỏa thuận ngầm của cả hai bên, một dạng là gặp người mình thích. Chàng trai Mông cứ bắt về làm vợ không cần biết cô gái có thích mình hay không.
 
Người Mông có hai dịp bắt vợ là dịp đầu năm mới và dịp diễn ra chợ tình này. Sau khi đã bắt được vợ, gia đình chú rể đem cô dâu ra cúng ma nhà mình. Khi đó cô dâu không còn cách nào khác là phải ưng thuận người vừa bắt mình về làm vợ.

Giờ đây tập tục bắt vợ không còn phổ biến như trước đây nhưng người Mông vẫn là một trong số ít những dân tộc có “phong cách” yêu hết sức hồn nhiên và kỳ lạ. Một cặp đôi người Mông chỉ mất khoảng 3 ngày để từ những người xa lạ trở thành vợ chồng.

Những chuyện tình “ba đèo, chín suối”

Chợ tình Mộc Châu vừa là nơi gặp gỡ nhưng cũng là nơi chứng kiến rất nhiều câu chuyện tình ly kỳ. Trai gái gặp nhau ở chợ tình hay trao cho nhau những tín vật, rồi hẹn năm sau đúng ngày đó gặp lại. Nếu vẫn còn nhớ đến nhau, đôi trai gái Mông sẽ vẫn giữ kỷ vật và tìm đến nhau vào phiên chợ sang năm. Đó cũng là một khoảng thời gian thử thách với tình yêu của cả hai người.

Vậy nhưng, không phải ai cũng được toại nguyện với tình yêu của mình dù họ thực hiện đúng cái quy ước bất thành văn kia. Anh Sùng A Kim, tuổi ngoại tứ tuần, đến từ huyện Sapa (tỉnh Lào Cai), có mặt chợ tình Mộc Châu trước một ngày. Trong những ngày chợ họp, anh ngồi lặng lẽ trên con dốc gần chợ trung tâm thị trấn nhìn dòng người đi lại bằng ánh mắt buồn.

Sùng A Kim từng tìm thấy được tình yêu của mình chính tại con dốc này khi anh 18 tuổi, tức là đã hơn 20 năm trước. Khi ấy, anh Kim đã lặn lội hàng trăm km đường núi hiểm trở để đến chợ tình. Có lẽ câu ca dao “mấy sông cũng lội, mấy đèo cũng qua” để tìm người yêu quả đúng với người Mông ở Tây Bắc và càng đúng trong trường hợp của anh Kim. Dù đã trao cho nhau kỷ vật, nhưng suốt từ ấy đến nay, Kim vẫn không thể gặp lại cô gái năm nào.

Sùng A Kim đã lấy vợ năm 23 tuổi, 5 năm sau ngày bặt vô âm tín từ cô gái anh yêu. Giờ anh đã có 4 mặt con với vợ nhưng anh vẫn mang theo kỷ vật năm xưa đến chợ tình này và chờ đợi một ngày sẽ gặp lại “cố nhân”.

Với Sùng A Kim, lý do đến chợ tình của anh thật hồn nhiên. “Mình là người đã có gia đình rồi. Mình muốn gặp lại bạn cũ để xem nó sống có vui không thôi, xem nó có hạnh phúc như mình không thôi. Nếu nó cũng vui, cũng sướng như mình thì mình cũng vui mà”, anh Kim nói.

Biến tướng đau lòng từ tập tục cướp vợ

Háy pù hay còn gọi là cướp vợ - một tập tục của người Mông ở vùng "cổng trời" Nghệ An đang bị biến tướng. Nhiều bé gái đã phải làm vợ, làm mẹ khi tuổi đời mới 13, 14…
 
Nỗi đau từ tục háy pù

Vừa lên đến bản Na Lượng, xã Hữu Kiệm, huyện biên giới Kỳ Sơn, chúng tôi phải dừng xe vì rất đông người tụ tập trên đường và dọc bờ sông Nậm Mộ để đưa thi thể người đàn bà xấu số nhảy cầu tự vẫn về quê. Qua tìm hiểu được biết, người đàn bà xấu số đó là Già Y.N (SN 1984, trú tại xã Đoọc Mạy). N nhảy sông tự vẫn, để lại 2 con nhỏ.

Theo người nhà nạn nhân, N bị háy pù từ khi 15 tuổi. Lấy chồng không có tình yêu là một nỗi đau không dễ gì khoả lấp. Những tưởng có con thì tình cảm có thể cải thiện nhưng càng ngày gia đình trẻ con ấy càng xảy ra nhiều xung đột. Người chồng mỗi lần say rượu thường về hành hạ vợ. Khi không còn chịu đựng được, hai người đành phải chia tay. Tục lệ người Mông rất kiêng kị việc bỏ vợ bỏ chồng. Và trong vòng nghĩ quẩn, N đã nhảy cầu để giải thoát.
   
Vào bản Mường Lống 1, chúng tôi được dự một đám cưới của đôi trai gái người Mông. Cô dâu hiện đang học lớp 11. Hỏi sao đang học lớp 11 cũng cho đăng ký kết hôn? Chị Lầu Y Sùa - Chi hội trưởng Hội Phụ nữ xã Mường Lống lắc đầu: "Ở đây là vậy mà”. Chị Sùa cũng ngượng ngùng kể, chính chị cũng bị háy pù khi 16 tuổi.

Rời Mường Lống, chúng tôi qua xã Huổi Tụ và được nghe dân bản kể nhiều chuyện buồn về những người mẹ nhí. Vừ Y.M ở bản Na Ny (15 tuổi) trên đường đi học về bất chợt bị 3 người đàn ông xông vào lấy giẻ nhét vào miệng bỏ lên xe rú ga phóng đi. Quá hoảng sợ, M đã ngất đi, khi tỉnh lại thấy ở trong buồng kín. Biết mình bị Lỳ Bá Ch ở bản bên háy pù, M khóc lóc thảm thiết nhưng cũng đành chịu vì đó là luật tục của người Mông.

Hiện nay, không riêng gì 2 xã Mường Lống, Huổi Tụ mà rất nhiều bản làng ở các huyện miền núi vùng cao xứ Nghệ, vấn nạn cướp vợ và tảo hôn vẫn thường xuyên xảy ra. Đây là vấn đề nhức nhối làm đau đầu chính quyền địa phương và các nhà xã hội học.

Rất khó dẹp bỏ

Thầy giáo Lầu Bá Súa - người dân tộc Mông hiện đang công tác tại Trường THCS Huổi Tụ cho biết: “Cứ mỗi đợt xuân về, tết đến, trường lại vắng bóng nhiều em gái. Mình và nhiều thầy cô giáo ở đây cố gắng bằng nhiều hình thức giáo dục, vận động, tuyên truyền nhưng không ăn thua. Nhiều nữ sinh sợ hãi đến thầy cầu cứu, thương các em lắm nhưng thầy lực bất tòng tâm”.
 
Cô Nguyễn Thị L - giáo viên ở Mường Lống kể: “Người con trai thường lợi dụng lúc sơ hở là bắt người con gái mình thích về làm vợ. Tôi từng nhiều đêm nghe tiếng kêu thét kinh hoàng của những bé gái bị cướp về làm vợ mà chua xót".
 
Trao đổi với chúng tôi về vấn đề này, ông Xồng Và Xúa - Phó Chủ tịch UBND xã Mường Lống hồn nhiên: “Đó chẳng qua chỉ là tập tục thôi mà, từ xưa đến nay vẫn vậy”. Còn bà Phó Chủ tịch Hội Phụ nữ huyện Kỳ Sơn Vũ Thị Huyền bảo: “Để chấm dứt vấn nạn này là rất khó vì đó là tập tục đã ăn sâu bám rễ trong đồng bào. Vả lại, địa bàn Kỳ Sơn rừng núi hiểm trở, giao thông đi lại khó khăn nên việc tuyên truyền đến dân bản là rất hạn chế”.

----------

Nguồn: Người Lao Động, Dân Việt
Radio: Thu Huyền, Hoàng Tuấn

Nếu các bạn có tâm sự muốn chia sẻ hay muốn hợp tác với Mobiradio, vui lòng liên hệ e-mail 9899@i-com.vn.